Algemeen

Aan de raad van de gemeente Neder-Betuwe,

Hierbij bieden wij u de Begroting 2025 en de meerjarenraming 2026-2028 aan. In deze begroting staan onze beleidsvoornemens, met de financiële vertaling daarvan voor het jaar 2025 en een financiële doorkijk naar de jaren 2026 tot en met 2028.

De nu voorliggende begroting is een geactualiseerde en gedetailleerde uitwerking van de Kadernota 2025-2028. Het nieuwe beleid waartoe u bij de kadernota heeft besloten is hierin verwerkt. Zoals aangegeven in de kadernota gaan we in 2025 door met de uitvoering van het coalitieakkoord en andere vastgestelde plannen. Maar gelet op de financieel onzekere situatie vanaf 2026 zijn wij terughoudend met het uittrekken van structurele middelen voor nieuwe ambities. In lijn met de kadernota treft u in deze begroting dan ook geen omvangrijke voorstellen voor nieuw beleid aan.

Wat is het financieel effect van deze begroting?
Het financiële perspectief dat in deze begroting is opgenomen voor 2025 tot en met 2028, is opgebouwd uit drie onderdelen:

1. Het geraamd resultaat van het bestaande beleid: de financiële doorvertaling van besluiten die de raad heeft genomen tot en met de raadsvergadering van 4 juli 2024;
2. Het nieuwe beleid conform kadernota: de financiële doorvertaling van besluiten die de raad heeft genomen door het vaststellen van de Kadernota 2025-2028;
3. Het nieuwe beleid na kadernota: de financiële gevolgen van ontwikkelingen die zich hebben voorgedaan na de vaststelling van de Kadernota 2025-2028. (onder andere financiële effecten van besluitvorming uit de gemeenteraad van september).

Deze drie onderdelen tellen op tot het resultaat van deze begroting:

Een gedetailleerde toelichting op deze drie onderdelen is opgenomen in deel B van de Financiële begroting.

In deze financiële positie is overigens de septembercirculaire van het Gemeentefonds nog niet verwerkt. Dat is gebruikelijk, deze verschijnt meestal op een te laat moment om die te kunnen verwerken in het meerjarig perspectief. We analyseren de effecten van deze circulaire en gaan ervan uit u voor de begrotingsbehandeling hierover een raadinformatiebrief ter informatie aan te kunnen bieden.

Structureel sluitende begroting – niet sluitende meerjarenraming
In artikel 189 van de Gemeentewet staat dat u er als raad op toeziet dat de begroting sluitend is: reëel en structureel in evenwicht. Met dit laatste wordt bedoeld dat de structurele lasten ten minste worden gedekt door structurele baten. Hoewel het saldo van de voorliggende begroting in de jaarschijf 2025 een tekort laat zien, voldoen we met de voorliggende begroting aan genoemde vereiste. Namelijk, a ls wij onze financiële positie corrigeren voor incidentele lasten en incidentele baten naar structurele begrotingssaldi, zoals het BBV voorschrijft, is het begrotingsjaar 2025 structureel in evenwicht met een structureel overschot van € 329.000. De provinciaal toezichthouders hebben gemeenten toestemming gegeven om een deel van het tekort in 2025 als incidenteel te beschouwen, namelijk voor zover dit samenhangt met de eenmalige uitname door het Rijk uit het gemeentefonds in verband met het wegvallen van de opschalingskorting vanaf 2026. Als gevolg hiervan valt de algemene uitkering voor onze gemeente in 2025 eenmalig € 770.000 lager uit. Een gedetailleerde toelichting op dit onderdeel is opgenomen in deel A van de Financiële begroting.

De jaarschijven vanaf 2026 zijn niet meer structureel in evenwicht en sluiten met structurele tekorten. Dit is voornamelijk het gevolg van de korting vanuit de Rijksoverheid op de bijdrage aan gemeenten vanuit het gemeentefonds. We zijn daarin zeker niet uniek, want de problematiek speelt bij het merendeel van de Nederlandse gemeenten. Maar voor Neder-Betuwe is hiermee wel sprake van een duidelijke trendbreuk. Waar we u in eerdere jaren een sluitende meerjarenraming konden presenteren, moeten we constateren dat we op dit moment slechts voldoen aan de minimale eisen voor (normaal) repressief begrotingstoezicht. Bij de behandeling van de Kadernota 2025-2028 gaf uw raad dan ook opdracht tot het doorlopen van een ombuigingentraject. Een traject dat loopt tot aan de Kadernota 2026-2029 en dat in het voorjaar van 2025 zicht moeten bieden op een pakket aan maatregelen om onze financiële positie blijvend en structureel in evenwicht te brengen.
Hieronder is de financiële positie van de gemeente Neder-Betuwe gecorrigeerd met incidentele lasten en baten weergegeven.

Voortgang ombuigen 2024/2025
Na het vaststellen van deze begroting start de tweede fase van het ombuigingentraject om de gemeentelijke financiën duurzaam structureel sluitend te krijgen. Over de afronding van de eerste fase, namelijk het samenstellen van een groslijst met mogelijke maatregelen bent u onlangs door ons geïnformeerd. In de komende maanden werkt het college een selectie van maatregelen nader uit zodat we een goed beeld krijgen van de consequenties van eventuele ombuigingsmaatregelen. Niet alleen financieel, maar - eigenlijk nog belangrijker - vooral ook voor wat betreft de eventuele effecten van maatregelen op onze ambities, het gemeentelijke voorzieningenniveau en op wat dit betekent voor inwoners, bedrijven en maatschappelijke partners. Met hen gaan we waar nodig gericht het gesprek aan.

Parallel hieraan zijn we in het najaar gestart met een onderzoek naar de toekomstbestendigheid van de ambtelijke organisatie. Hierin wordt onderzocht in hoeverre de huidige inrichting en werkwijze van de ambtelijke organisatie in staat is om de wettelijke taken, lokale ambities en opgaven van de toekomst op een efficiënte en effectieve wijze tot uitvoer te brengen. De relatie tussen onze opgaven en ambities enerzijds en de hiervoor benodigde ambtelijke capaciteit anderzijds brengen we mede aan de hand van een formatie-benchmark in beeld. De informatie stellen we vervolgens beschikbaar aan uw raad, zodat dit mede kan dienen als referentiekader voor de ombuigingen.

Uiteraard brengen we uw raad tijdig in positie om keuzes te maken en om richting mee te geven voor het vervolg van het ombuigingentraject. In het vroege voorjaar van 2025 leggen wij uw raad de inhoudelijke uitwerking van ombuigingsmaatregelen voor. Op basis van de feitelijke informatie die op dat moment voorhanden is voeren we graag met u het gesprek over de wenselijkheid of juist onwenselijkheid van bepaalde ombuigingsmaatregelen. De opbrengsten hiervan zullen wij vervolgens betrekken bij de totstandkoming van de Kadernota 2026-2028. Hierin zullen wij uw raad een gericht voorstel voor een maatregelenpakket doen, waarover uw raad in de zomer van 2025 een besluit kan nemen.

Regeerprogramma Kabinet-Schoof
In het regeerprogramma heeft het Kabinet-Schoof ook de nodige aandacht voor gemeenten. Met name als het gaat om versterking van de rechtstaat en de toegankelijk van gemeenten voor hun inwoners. Het kabinet geeft daarbij aan dat de taken en middelen voor gemeenten in balans moeten komen, maar de bezuiniging op het gemeentefonds vanaf 2026 staat haaks op deze en andere ambities van het kabinet. Het kabinet zal wat ons betreft dan ook concreter moeten maken hoe de taken en middelen van gemeenten structureel beter in balans worden gebracht. Via de VNG blijven we vanzelfsprekend actief lobby voeren in Den Haag om de kortingen op het gemeentefonds van tafel te krijgen.

Wat is er nieuw in deze begroting?

In de begroting van 2025 hebben we binnen de bestaande indeling een aantal kleine veranderingen doorgevoerd die de kwaliteit en de leesbaarheid van de begroting ten goede komen. Binnen de begrotingsprogramma’s worden, net als voorgaande jaren, de eerste twee W-vragen ‘Wat willen we bereiken’ en ‘Wat gaan we daarvoor doen’ beantwoord.

In deze begroting zijn de ambities gelijk gebleven maar zijn de doelstellingen en activiteiten geactualiseerd. De actualisatie heeft plaats gevonden plaats op een drietal elementen;

1. Onderwerpen uit de Kadernota 2025-2028 zijn toegevoegd onder de vermelding 'nieuw uit de kadernota' . Dat kunnen nieuwe beleidsdoelen zijn onder ‘Wat willen we bereiken’, nieuwe operationele doelen onder ‘Wat gaan we daarvoor doen’ of nieuwe activiteiten onder ‘Activiteiten voor 2025’.
2. Toevoegingen uit andere beleidsactualisaties in het afgelopen halfjaar.
   1. nieuwe beleidsdoelen zijn opgenomen onder ‘Wat willen we bereiken’ of nieuwe operationele doelen onder ‘Wat gaan we daarvoor doen’, onder de vermelding van 'nieuw uit...'
   2. inmiddels afgeronde of niet langer nagestreefde operationele doelen zijn voorzien van de vermelding 'afgerond'. Doelen die in een eerdere fase van de coalitieperiode 2022-2026 zijn afgerond hebben we overzichtelijk op een rij gezet aan het eind van het programmaplan.

Daarnaast is er gekeken naar de formuleringen van ambities en doelstellingen en zijn deze waar nodig aangescherpt ten opzichte van de formuleringen in de begroting 2024. Dit betreft uitsluitend verbeterde formuleringen of een verplaatsing van bijvoorbeeld doelstelling naar activiteit. Deze verbeteringen worden niet expliciet vermeld.

Tot slot

U staat aan de vooravond van het vaststellen van de begroting. Een begroting die nog steeds blijk geeft van onze ambities en mooie plannen voor de gemeente Neder-Betuwe.

Om tot een structureel sluitende begroting voor het jaar 2025 te komen hebben we uw raad op dit moment nog geen lastige keuzes hoeven voorleggen. Maar voor 2026 en verder is het een ander verhaal. In lijn met het begrotingsadvies van de VNG stellen we op dit moment nog geen maatregelen voor om de vanaf 2026 voorziene tekorten in te dammen, maar de vooruitzichten op een tegemoetkoming vanuit het Rijk zijn somber en de omvang van het financiële tekort maakt dat we in de komende maanden mogelijk wél moeilijke afwegingen zullen moeten maken. De financiële realiteit dwingt ons tot keuzes omdat niet alles wat we wel zouden willen ook financieel kan.

In dat licht is het ook van belang om onszelf de vraag te stellen: ‘Welke gemeente willen en kunnen we eigenlijk zijn?’. Via de bestuursopdracht ‘Strategische Koers Neder-Betuwe’ proberen we in de komende tijd een antwoord te formuleren op deze vraag. Deze strategische koers, die in het voorjaar van 2025 zal worden opgeleverd, dient als strategisch kompas en schetst een beeld van de belangrijkste ontwikkelingen die op de gemeente afkomen en hoe we daar als gemeente op in willen spelen. In het bijzonder de opgave om groei van de kernen te faciliteren met behoud van het voorzieningenniveau en een vitale, wendbare organisatie met voldoende middelen om uit te voeren.

Het zijn complexe vragen die op ons afkomen en de ontwikkelingen vragen veel van onze inzet en verantwoordelijkheid, zowel van het college als van uw raad. Keuzes maken in tijden van schaarste is zeker niet eenvoudig. Maar wij gaan ervan uit dat we op basis van de voorbereidingen die we nu treffen straks het goede gesprek met elkaar kunnen voeren. Daarbij spreken we als college graag ons vertrouwen uit in de voortzetting van de goede en constructieve samenwerking met uw raad.

Wij zien uit naar de raadsbehandeling van deze begroting. Uw raad mag zich in het werk gesteund weten door het besef dat velen u wijsheid toewensen en met ons bidden om kracht en Gods zegen voor u.

Het college van burgemeester en wethouders van de gemeente Neder-Betuwe,